Instytucje publiczne zajmowały się wielokrotnie zagadnieniami dotyczącymi umów kredytowych z elementem walutowym. Wyniki badań i analiz zostały przedstawione w następujących dokumentach:
- Raport Rzecznika Finansowego Analiza prawna wybranych postanowień umownych stosowanych przez banki w umowach kredytów indeksowanych do waluty obcej lub denominowanych w walucie obcej zawieranych z konsumentami (Warszawa, czerwiec 2016 r.),
- Pismo Rzecznika Finansowego z dnia 27 czerwca 2016 r. stanowiące odpowiedź na opinię Związku Banków Polskich o Raporcie Rzecznika Finansowego z dnia 16 czerwca 2016 r.,
- Wniosek Rzecznika Finansowego o rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni prawa z dnia 3 kwietnia 2017 r.,
- Raport Doradczego Komitetu Naukowego przy Rzeczniku Finansowym Nieprawidłowości na rynku finansowym a ochrona konsumenta (Warszawa, wrzesień 2019),
- Informacja o wynikach kontroli Najwyższej Izby Kontroli Ochrona praw konsumentów korzystających z kredytów objętych ryzykiem walutowym (Warszawa,
9 sierpnia 2018 r.), - Stanowisko Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów dotyczące klauzul waloryzacyjnych zamieszczanych w umowach bankowych (Warszawa,
6 listopada 2018 r.), - Stanowisko Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w sprawie wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 3 października 2019 r.
w sprawie C-260/18 (»Dziubak vs Raiffeisen Bank International AG«) i jego skutków dla umów zawieranych w obrocie konsumenckim (Warszawa, 16 grudnia 2019 r.), - Studia i Analizy Sądu Najwyższego. Materiały Naukowe. Kredyty Walutowe. Węzłowe zagadnienia (Warszawa, 2019 r.),
- Opracowanie Forum Konsumenckiego przy Rzeczniku Praw Obywatelskich (Komisji Ekspertów ds. Konsumentów) Styk Prawa Unii Europejskiej i Prawa Krajowego. Wyjaśnienia na Tle Orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 3 października 2019 w Sprawie C-260/18 Dziubak (Warszawa, 17 lutego 2020 r.).
Istotne i znamienne uwagi zamieszczone w niektórych z powyższych dokumentów są następujące:
1) Podsumowując, jeżeli sposób ustalania kursu danej waluty wpływa bezpośrednio na wysokość zobowiązania konsumentów, zaś bank – konstruując umowę – przyznaje sobie prawo do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu denominowanego w danej walucie lub waloryzowanego kursem danej waluty, poprzez samodzielne ustalanie kursu kupna lub sprzedaży tej waluty, to w ocenie Rzecznika Finansowego takie postanowienia mają charakter niedozwolony.
Takie ukształtowanie praw i obowiązków konsumentów uniemożliwia bowiem konsumentom zweryfikowanie sposobu dokonywanych przez bank ustaleń dotyczących tabel kursów walut, przez co rażąco narusza ich interesy, gdyż narażeni są oni na niczym nieograniczone w zasadzie roszczenia ze strony banku. (str. 39)
4) Z punktu widzenia interesów konsumentów – klientów banków – umowa o kredyt denominowany do walut obcych lub indeksowany walutą obcą powinna zawierać kryteria ustalania kursów walutowych, jak również rozpiętość pomiędzy kursem kupna i sprzedaży (tzw. spread walutowy). Kurs kupna waluty wykorzystywany był przez banki w momencie uruchamiania kredytu, a kurs sprzedaży stosowany do wyznaczania wysokości rat kapitałowo-odsetkowych. Jednostronne i niedookreślone, a więc dowolne, kształtowanie kursów walut w bankach pozwalało na uzyskiwanie kosztem konsumenta dodatkowego dochodu, nieuzasadnionego rzeczywistymi operacjami walutowymi164.
Abuzywność klauzul waloryzacyjnych sprowadza się do niedopełnienia obowiązku udzielenia konsumentowi rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji (art. 24 ust. 2 pkt 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów165), a więc naruszenia jednego z podstawowych praw klienta.
Jak podkreśla Rzecznik Finansowy, niedopuszczalna jest sytuacja »gdy z zapisów umowy nie wynika w żaden sposób, jaka tabela stanowi podstawę ustalania kursów i w jaki sposób kursy sprzedaży i kupna waluty znajdujące się w takich tabelach walut są ustalane. Stawia to bowiem konsumentów w sytuacji bardzo niekorzystnej, gdyż de facto nie mają oni żadnej wiedzy, w jaki sposób ustalane są parametry danej tabeli, a co za tym idzie, w jaki sposób ustalana jest wysokość zobowiązania«166. (str. 119)
5) W okresie udzielania przez banki kredytów objętych ryzykiem walutowym system ochrony praw konsumentów kredytów objętych ryzykiem walutowym był nieskuteczny. Działania kluczowych instytucji (UOKiK i KNF) odpowiedzialnych za ochronę kredytobiorców były spóźnione i niewystarczające, by na odpowiednio wczesnym etapie ograniczyć wolumen udzielanych kredytów, praktyki banków naruszające interesy konsumentów oraz uświadomić kredytobiorcom skalę i istotę ryzyka, którymi są obciążani, w wyniku zaciągnięcia zadłużenia denominowanego bądź indeksowanego do walut obcych. Ze względu na zachowawcze działania organów bądź przewlekłość procedur ochrony konsumentów, w tym w szczególności eliminowania z obrotu niedozwolonych postanowień umownych, efekty działań były osiągane dopiero po upływie kilku lat, gdy skala udzielonych kredytów znacząco wzrosła i odnosiły się one głównie do kredytów nowo udzielanych, praktycznie pozostawiając bez ochrony kredytobiorców z zawartymi umowami.
[str. 40–72] (s. 14)
6) VII. Przykłady klauzul będących przedmiotem dotychczas przedstawionych indywidualnych poglądów
Jak już zostało to wskazane na wstępie, Prezes Urzędu wydając poglądy w indywidualnych sprawach sądowych, wielokrotnie wypowiadał się co do abuzywności klauzul waloryzacyjnych stosowanych przez banki. Prezes Urzędu ocenił dotychczas jako niedozwolone m.in. następujące postanowienia umowne:
— »mBank udziela Kredytobiorcy, na Jego wniosek, Kredytu hipotecznego przeznaczonego na cel określony w § 1 ust. 1, zwanego dalej Kredytem, w kwocie określonej w § 1 ust. 2, waloryzowanego kursem kupna waluty w CHF wg tabeli kursowej BRE Banku S.A. Kwota Kredytu wyrażona w CHF jest określona na podstawie kursu kupna waluty w CHF z tabeli kursowej BRE Banku S.A. z dnia i godziny uruchomienia kredytu« (klauzula stosowana przez BRE Bank S.A., aktualnie mBank S.A.),
— »W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, wypłata kredytu następuje w złotych według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty środków z kredytu. W przypadku wypłaty kredytu w transzach, stosuje się kurs nie niższy niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty poszczególnych transz.« (klauzula stosowana przez EFG Eurobank Ergasias S.A., aktualnie wykonywana przez Raiffeisen Bank Polska S.A.),
— »W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej:
1) raty kredytu podlegające spłacie wyrażone są w walucie obcej i w dniu wymagalności raty kredytu pobierane są z rachunku bankowego, o którym mowa w ust. 1, według kursu sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w Banku na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu;
2) jeśli dzień wymagalności raty kredytu przypada na dzień wolny od pracy, stosuje się kurs sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w Banku na koniec ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu« (klauzula stosowana przez EFG Eurobank Ergasias S.A., aktualnie wykonywana przez Raiffeisen Bank Polska S.A.),
— »W przypadku, o którym mowa w ust. 3 pkt 2, stosuje się kurs kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów) obowiązujący w PKO BP SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego.« (klauzula stosowana przez Powszechną Kasę Oszczędności Bank Polski S.A.),
— »Potrącanie środków z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego w walucie polskiej następuje w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, według obowiązującego w PKO BP SA w dniu wymagalności, kursu sprzedaży dla dewiz (aktualna Tabela kursów).« (klauzula stosowana przez Powszechną Kasę Oszczędności Bank Polski S.A.),
— »W dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana do CHF według kursu kupna walut określonego w Tabeli Kursów – obowiązującego w dniu uruchomienia środków« (klauzula stosowana przez Getin Bank S.A., aktualnie wykonywana przez Getin Noble Bank S.A.),
— »Wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w CHF – po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych‟ do CHF obowiązującego w dniu spłaty« (klauzula stosowana przez Getin Bank S.A., aktualnie wykonywana przez Getin Noble Bank S.A.).
— »Kwota kredytu denominowanego (waloryzowanego) w CHF lub transzy kredytu zostanie określona według kursu kupna dewiz dla wyżej wymienionej waluty zgodnie z „Tabelą kursów‟ obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu.« (klauzula stosowana przez Kredyt Bank S.A., aktualnie wykonywana przez Bank Zachodni WBK S.A.),
— »Każda transza kredytu wykorzystywana jest w złotych, przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości transzy według kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów‟ obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania danej transzy.« (klauzula stosowana przez Kredyt Bank S.A., aktualnie wykonywana przez Bank Zachodni WBK S.A.).
— »Wysokość rat kapitałowo-odsetkowych określona jest w CHF. Spłata rat kapitałowo-odsetkowych dokonywana jest w złotych po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo-odsetkowych według kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów‟ obowiązującą w Banku w dniu spłaty. Wysokość rat kapitałowo-odsetkowych w złotych zależy od wysokości kursu sprzedaży dewiz dla CHF obowiązującego w Banku w dniu spłaty, a tym samym zmiana wysokości w/w kursu waluty ma wpływ na ostateczna wysokość spłaconego przez Kredytobiorcę kredytu« (klauzula stosowana przez Kredyt Bank S.A., aktualnie wykonywana przez Bank Zachodni WBK S.A.),
— »Kwoty rat spłaty Kredytu indeksowanego do waluty obcej określone są w walucie obcej a spłacane w PLN, przeliczone po kursie sprzedaży danej waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu poprzedzającym dzień spłaty Raty określonym w Umowie« (klauzula stosowana przez Euro Bank S.A.),
— »Kredyt zostanie uruchomiony w złotych, a jego równowartość w walucie CHF ustalona zostanie według kursu kupna określonego w § 1 ust. 1, w dniu uruchomienia pierwszej transzy kredytu. Kolejne transze kredytu będą uruchamiane w złotych, a ich równowartość w walucie CHF będzie ustalana każdorazowo według kursu kupna na podstawie gotówkowego kursu kupna CHF Banku z dnia wypłaty (uruchomienia) danej transzy kredytu (kurs notowany z pierwszej tabeli kursowej Banku – tabela A w tym dniu).« (klauzula stosowana przez ING Bank Śląski S.A.),
— »Kredyt, odsetki oraz inne zobowiązania wyrażone w CHF będą spłacane w złotych jako równowartość raty w CHF przeliczonej według gotówkowego kursu sprzedaży CHF Banku z dnia wymagalnej spłaty raty (kurs notowany z pierwszej tabeli kursowej Banku – tabela A, w tym dniu).« (klauzula stosowana przez ING Bank Śląski S.A.),
— »Każdorazowo wypłacona kwota złotych polskich, zostanie przeliczona na walutę do której indeksowany jest Kredyt według kursu kupna waluty Kredytu podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A., obowiązującego w dniu dokonania wypłaty przez Bank« (klauzula stosowana przez GE Money Bank S.A., wykonywana przez Bank BPH S.A.),
— »Do rozliczenia transakcji wypłat i spłat Kredytów stosowane są odpowiednio kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A. walut zawartych w ofercie banku obowiązujące w dniu dokonania transakcji. 2. Kursy kupna określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna. 3. Kursy sprzedaży określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży. 4. Do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A. stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marże kupna sprzedaży GE Money Bank S.A. 5. Obowiązujące w danym dniu roboczym kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A. walut zawartych w ofercie Banku określane są przez Bank po godz. 15.00 poprzedniego dnia roboczego i wywieszane są w siedzibie Banku oraz publikowane na stronie internetowej GE Money Banku S.A. (www.gemoneybank.pl)« (klauzula stosowana przez GE Money Bank S.A., wykonywana przez Bank BPH S.A.),
— »Jednocześnie Kredytobiorca przyjmuje do wiadomości, że:
2) kwota kredytu lub transzy kredytu wypłacana jest w złotych po przeliczeniu według kursu kupna waluty kredytu obowiązującego w Banku w dniu wypłaty kwoty kredytu lub transzy kredytu, zgodnie z Tabelą kursów walut Banku BPH S.A. ogłaszaną w siedzibie Banku z zastosowaniem zasad ustalania kursów walut obowiązujących w Banku.« (klauzula stosowana przez Bank BPH S.A., wykonywana przez Bank Polska Kasa Opieki S.A.),
— »Jednocześnie Kredytobiorca przyjmuje do wiadomości, że:
4) kwota spłaty podlega przeliczeniu na złote po kursie sprzedaży waluty kredytu obowiązującym w Banku w dniu dokonywania spłaty, zgodnie z Tabelą kursów walut Banku BPH S.A. ogłaszaną w siedzibie Banku z zastosowaniem zasad ustalania kursów walut obowiązujących w Banku.« (klauzula stosowana przez Bank BPH S.A., wykonywana przez Bank Polska Kasa Opieki S.A.),
— »1. Kredyty w walutach wymienialnych wypłacane są w złotych, przy zastosowaniu kursu kupna, waluty obowiązującego w Banku w chwili wypłaty. 2. Kredyty w walutach wymienialnych podlegają spłacie w złotych, przy zastosowaniu kursu sprzedaży, waluty obowiązującego w Banku w chwili spłaty.« (postanowienie stosowane przez Bank Gospodarki Żywnościowej S.A., wykonywana przez Bank BGŻ BNP Paribas S.A.).
9) Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 sprzeciwia się jednak wypełnieniu luk w umowie powstałych po usunięciu z niej nieuczciwych postanowień przepisami krajowymi o charakterze ogólnym, które przewidują, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności zasadami słuszności lub ustalonymi zwyczajami. TSUE (Dziubak pkt 58, 59) dopuszcza wykorzystanie przez sąd krajowy jedynie przepisu dyspozytywnego prawa krajowego (zob. wyrok z dnia 30 kwietnia 2014 r., Kásler i Káslerné Rábai, C-26/13, pkt 81), albo przepisu mającego zastosowanie o ile strony umowy wyrażą na to zgodę (zob. wyrok z dnia 26 marca 2019 r., Abanca Corporación Bancaria i Bankia, C-70/17 i C-179/17, pkt 59). Przepisy te korzystają z domniemania braku abuzywności, bowiem odzwierciedlają równowagę, którą prawodawca krajowy starał się ustanowić między całością praw i obowiązków stron określonych umów na wypadek, gdyby strony albo nie odstąpiły od standardowej normy ustanowionej przez ustawodawcę krajowego dla danych umów, albo wyraźnie wybrały możliwość zastosowania normy wprowadzonej w tym celu przez ustawodawcę krajowego (Dziubak, pkt 60).
Z domniemania takiego nie korzystają przepisy krajowe o charakterze ogólnym, przewidujące, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez zasady słuszności lub ustalone zwyczaje (Dziubak, pkt 62).
{ 0 komentarze… dodaj teraz swój }